Uluslararası İletişim ve Sanat Dergisi

Üretken Yapay Zeka Kullanım Politikası

Uluslararası İletişim ve Sanat Dergisi (İLSAD/IJCOMAR)

Üretken Yapay zekâ Teknolojilerinin Kullanımına İlişkin Etik İlkeler ve Sorumluluklar

Uluslararası İletişim ve Sanat Dergisi (İLSAD/IJCOMAR), ChatGPT gibi üretken yapay zekâya dayalı büyük dil modellerinin (LLMs) yazarların makalelerini yazmalarına yardımcı olma potansiyelini kabul etmektedir. Ancak, sorumlu kullanımın sağlanması ve yayınlarımızın bütünlüğünün korunması için, araştırma veya yazma sürecinde üretken yapay zekâ kullanımı açıkça belirtilmelidir.

IJCOMAR olarak üretken yapay zekâ teknolojilerinin (metin ve görsel üreten büyük dil modelleri-LLMs, sohbet robotları, yapay zekâ destekli grafik araçları gibi, ör. ChatGPT, DALL-E vb.) akademik yayınlarda kullanımında yüksek etik standartları benimsemekteyiz. Aşağıda, Committee on Publication Ethics (COPE), International Committee of Medical Journal Editors (ICMJE) ve World Association of Medical Editors (WAME) tarafından vurgulanan ilkelere dayalı olarak, yapay zekâ destekli teknolojilerin kullanımında uyulması gereken temel ilkeler ile yazar, editör ve hakemlerin etik sorumlulukları sıralanmaktadır. Bu ilkeler, dergi yayın politikamıza entegre edilerek tüm paydaşlar için rehber niteliğindedir.

Genel İlkeler

Yalnızca İnsanlar “Yazar” Olabilir: Yapay zekâ uygulamaları kesinlikle makale yazarı olarak kabul edilmez. Üretken yapay zekâ araçları, bir çalışmanın tüm sonuçlarıyla sorumluluğunu üstlenemez; çıkar çatışması beyanı yapamaz ve telif hakkı gibi yasal sorumlulukları taşıyamaz. Bu nedenle ChatGPT gibi sohbet botları veya diğer yapay zekâ destekli teknolojiler, makale yazarı ya da eş-yazarı olarak listelenemez. Dergimiz, COPE ve ICMJE’nin bu konudaki pozisyonunu benimser: bir makalenin yazarlık kriterlerini yalnızca insana ait yasal ve etik sorumluluklar karşılar.
Şeffaflık ve Açıklık: Yazarlar ve diğer paydaşlar, yapay zekâ araçlarının kullanımını tam bir şeffaflıkla beyan etmelidir. Bir çalışma hazırlanırken metin yazımında, görsel/şekil üretilmesinde veya veri toplama ve analizinde yapay zekâ araçları kullanılmışsa, hangi aracın, nasıl kullanıldığı makalenin ilgili bölümünde ayrıntılı olarak açıklanmalıdır. Bu bilgi genellikle yöntem kısmında, gerekirse ek olarak Teşekkür/Acknowledgement bölümünde sunulmalı ve makale gönderilirken ön yazıda da belirtilmelidir. Şeffaflık ilkesi, kullanılan yapay zekâ teknolojisinin kapsamını ve katkısını açıkça ortaya koymayı gerektirir.
Akademik Dürüstlük ve Sorumluluk: Yapay zekâ araçlarının kullanımı, araştırmanın bilimsel bütünlüğünü zedelememelidir. Yapay zekâ desteği ile üretilen içerikler dahil olmak üzere, gönderilen çalışmanın orijinalliği ve doğruluğu yazarlara aittir. İnsan yazarlar, AI araçlarının ürettiği kısımlar da dahil olmak üzere tüm içerik için tam sorumluluk taşır ve olası etik ihlallerden sorumlu tutulur. Bu nedenle, yapay zekânın katkısı ne olursa olsun, çalışmanın akademik dürüstlük ilkelerine (intihal yapmama, veri uydurmama, yanıltıcı bilgi sunmama vb.) uygun olması şarttır.
Doğruluk ve Güvenilirlik: Üretken yapay zekâ teknolojileri, otorite sahibi gibi görünen ancak hatalı, eksik veya önyargılı olabilecek çıktılar üretebilir. Bu nedenle yapay zekânın sağladığı içerik otomatik olarak doğru kabul edilmemeli, insan denetimi ve uzmanlığıyla doğrulanmalıdır. Yazarlar, editörler ve hakemler, yapay zekânın sağladığı bilgileri yayımlamadan veya kullanmadan önce mutlaka kontrol etmeli; yanlış veya doğrulanmamış bilgilerin akademik kayıtlara girmesini engellemelidir. Hiçbir yapay zekâ aracı, insan uzmanlığının ve eleştirel düşüncenin yerine geçmemelidir.
Gizlilik ve Güvenlik: yapay zekâ araçlarının kullanımı sırasında araştırma verilerinin ve makale taslaklarının gizliliği korunmalıdır. Genel kullanım amaçlı chatbot’lara (örn. ChatGPT gibi halka açık sistemlere) yayınlanmamış bir makalenin tam metnini veya gizli verileri girmek, bu bilgilerin yetkisiz kişilerce görülmesine yol açabilir. Dergimiz, hem yazarların hem de hakem/editörlerin, gizli materyalleri yapay zekâ araçlarına yüklememeleri konusunda uyarır. Tüm paydaşlar, verilerin mahremiyetini ve telif haklarını korumakla yükümlüdür.

Yazarların Etik Sorumlulukları

Yapay zekâ Kullanımının Beyanı: Yazarlar, makale hazırlarken herhangi bir yapay zekâ veya üretken yapay zekâ aracı kullandıysa, bunu dergiye bildirmekle yükümlüdür. ICMJE tavsiyeleri uyarınca dergimiz, makale gönderimi sırasında yazarlardan yapay zekâ kullanımı olup olmadığını sormaktadır. Yazarlar, kullandıkları aracın adını ve ne amaçla kullandıklarını ön yazılarında belirtmeli; makalenin ilgili kısımlarında (Yöntem, Teşekkür vb.) bu kullanımı tarif etmelidir. Örneğin, yapay zekâ yazım desteği sağladıysa Teşekkür bölümünde, veri analizi veya görsel üretim için kullanıldıysa Yöntem bölümünde açıklanmalıdır.
Yapay zekâyı Yazar Olarak Göstermeme: Makalenin yazar listesinde hiçbir yapay zekâ aracı yer almamalıdır. Bir sohbet robotu ya da benzeri yapay zekâ uygulaması, yazar olarak eklenemez ve yazar olarak atıf yapılamaz. Yapay zekâ araçları, ICMJE’nin yazarlık kriterlerini (ör. çalışmaya anlamlı entelektüel katkı, yayınlanacak versiyonu onaylama, çalışmanın tümünden sorumlu olma gibi) karşılayamaz. Dolayısıyla yazarlar, makale gönderirken tüm yazarların bu kriterleri sağladığını taahhüt ederken, yapay zekâ uygulamalarını bu kapsama dahil etmemelidir.
İçerik Sorumluluğu ve Düzeltme Yükümlülüğü: Yazarlar, yapay zekâ desteğiyle üretilmiş olsa bile, makaledeki her ifadenin ve bulgunun doğruluğundan sorumludur. Yapay zekânın önerdiği metin veya görseller, yazar tarafından eleştirel bir gözle incelenmeli ve gerekirse düzeltilmelidir. Yazarlar, yapay zekâ aracının sağladığı içeriği körü körüne kullanmamalı; bu içeriğin güncelliğini, tutarlılığını ve güvenilirliğini teyit etmelidir. Unutulmamalıdır ki, insanlar nihai olarak yapay zekâ kullanılarak sunulan materyalin doğruluğunu ve bütünlüğünü sağlamakla yükümlüdür.
İntihal ve Kaynak Belirtme: Yazarlar, makalelerinde intihal bulunmadığını beyan edebilmelidir; bu, yapay zekâ tarafından üretilen metin ve görselleri de kapsar. Yapay zekâ araçlarının çıktıları bazen alıntılar veya mevcut eserlerden parçalar içerebilir. Bu nedenle, yazarlar her alıntıyı uygun şekilde atıf yaparak kaynak göstermelidir. Yapay zekânın ürettiği içerikteki tüm bilgi ve iddiaların orijinal kaynağı tespit edilmeli, referanslar eksiksiz ve doğru biçimde sunulmalıdır. Yazarlar, yapay zekânın olası kaynak atlamaları veya hatalı referanslar üretebileceğini göz önünde bulundurarak, tüm referansların gerçekten ilgili iddiaları desteklediğini kontrol etmelidir.
Yapay zekâ ile Üretilen İçeriğin Açıklandığı Detaylar: Yazarlar, çalışmalarında yapay zekâ araçlarını hangi kapsamda kullandıklarını tam olarak tanımlamalıdır. WAME önerilerine uygun olarak, eğer bir sohbet robotu yeni metin taslağı oluşturmak için kullanıldıysa bunun Teşekkür kısmında belirtilmesi ve kullanılan tüm komut istemlerinin (prompt’ların) açıkça sunulması gerekir. Benzer şekilde, bir yapay zekâ aracı araştırmada analitik bir işlemi gerçekleştirmek, sonuç üretmek (ör. tablo veya şekil oluşturmak) ya da kod yazmak için kullanıldıysa, makalenin içinde (özette ve yöntemlerde) bu kullanım açıklanmalı; bilimsel şeffaflık ve tekrarlanabilirlik adına kullanılan aracın adı, versiyonu, komut istemi, sorgu tarihi/saati gibi bilgiler de sağlanmalıdır. Bu detaylar, araştırmanın gerektiğinde doğrulanabilmesi ve yapay zekâ katkısının anlaşılabilmesi için önemlidir.
Bilimsel Bütünlük ve Dürüstlük: Yazarlar, yapay zekâ aracının yardımıyla yazılmış olsa bile, makalenin kendi bilimsel bulgularını ve orijinal katkısını yansıttığından emin olmalıdır. Yapay zekâ, asla araştırma bulgusu uydurmak veya verileri çarpıtmak için kullanılmamalıdır. Makalede sunulan içerik, yazarın verilerini ve fikirlerini gerçekçi ve doğru biçimde temsil etmeli; yapay zekâ kullanımı bu ilkeyi bozacak şekilde sonuç üretmek için kullanılmamalıdır. Aksi takdirde, yani yapay zekâ aracılığıyla üretilmiş hatalı ya da başkasına ait içerikleri kendi çalışmasıymış gibi sunmak, bilimsel suistimal (örn. intihal veya fabrikasyon) kapsamında değerlendirilir ve ciddi etik ihlaller olarak kabul edilir.

Editörlerin Etik Sorumlulukları

AI Kullanım Politikasının Uygulanması: Editörler, dergiye gönderilen çalışmalarda yapay zekâ kullanımının uygun şekilde beyan edilmesini sağlamalıdır. ICMJE’nin önerisi doğrultusunda, dergimiz makale başvurusu aşamasında yazarlardan yapay zekâ kullanımıyla ilgili açıklama istemekte ve bu beyanın makalede gerekli yerlerde yer alıp almadığını kontrol etmektedir. Editörler, yazarların yapay zekâ kullanımını doğru ve eksiksiz açıkladığından emin olmalı; eksik veya tutarsız bilgi varsa, yazarlarla bunu netleştirmelidir.
Gizlilik ve Veri Güvenliği: Editörler, sunulan makalelerin gizlilik ilkesi kapsamında olduğunu hatırda tutmalı ve değerlendirme sürecinde bu gizliliği ihlal edebilecek yapay zekâ uygulamalarını kullanmaktan kaçınmalıdır. Özellikle, yayımlanmamış bir çalışmanın içeriğini bir yapay zekâ aracına yüklemek, üçüncü taraf bir uygulamayla paylaşmak anlamına geleceğinden ciddi gizlilik riskleri doğurur. Editör, makalenin durumunu, içeriğini veya hakem değerlendirmelerini yetkisiz kişi ya da araçlarla paylaşmamalıdır. Aynı şekilde, hakemlerin de gizlilik konusunda bilgilendirilmesi ve uyarılması editörün sorumluluğundadır.
Hakemlere Rehberlik: Editörler, hakemlere yapay zekâ araçlarının olası kullanımı hakkında net talimatlar vermelidir. Hakem değerlendirmesi sürecine dair rehberde, yapay zekâ kullanımının izin verilen sınırları (örneğin sadece dil düzeltme amacıyla sınırlı kullanıma müsaade edilmesi gibi) açıkça belirtilmeli ve herhangi bir yapay zekâ kullanımı durumunda bunun editöre bildirilmesi istenmelidir. Editör, hakemlerin yapay zekâ kullanımı sonucu ortaya çıkabilecek olası hata veya ihlalleri (örn. gizlilik ihlali, gerçeğe aykırı içerik) önlemek için proaktif davranmalı ve süreci yakından izlemelidir.
Yapay Zekâ Tespit Araçlarının Kullanımı: Dergimiz, yapay zekâ ile üretilmiş veya değiştirilmiş içerikleri saptamak ve olası etik ihlalleri belirlemek amacıyla teknolojik araçlardan faydalanır. Editörler, yapay zekâ kaynaklı metinleri, sahte referansları veya kopya içerikleri tespit etmeye yardımcı yazılımları kullanarak, makalelerin bilimsel bütünlüğünü korumaya çalışır. Bu tür araçların tüm dergi editörlerinin erişimine sunulması ve maddi imkânlardan bağımsız olarak kullanılabilmesi idealdir. Amaç, yapay zekâ inovasyonlarıyla ortaya çıkan yeni tür suistimallere karşı hazırlıklı olmak ve makalelerin hakem değerlendirmesini etkin ve adil bir şekilde yapabilmektir.
İçerik Sorumluluğu (Editoryal): Editörler, yapay zekâ desteği ile hazırlanan karar mektupları, değerlendirme raporları veya yazışmalar gibi editoryal içerikler oluştururken de son derece dikkatli olmalıdır. Eğer editör herhangi bir aşamada yapay zekâ aracından yazım desteği alırsa, ortaya çıkan metnin doğruluğunu, tarafsızlığını ve uygun dilini kontrol etmek editörün sorumluluğundadır. Editör, yapay zekânın ürettiği ifadelerin ya da kaynakların hatalarını gözden kaçırmamalı; bu içerikten doğabilecek yanlış yönlendirmelerden bizzat sorumlu olacağını bilmelidir.
Şeffaflık (Editoryal Süreçte yapay zekâ Kullanımı): Editör, hakem raporu oluşturma veya karar yazısı yazma süreçlerinde bir yapay zekâ aracı kullandıysa, bu durumu ilgili hakemlere ve gerekirse yazarlara karşı şeffaf biçimde belirtmelidir. Örneğin, kısmen yapay zekâ desteğiyle yazılan bir karar mektubu söz konusu ise, editör bu desteğin kapsamını editoryal kayıtlarında not etmeli ve gerekiyorsa yayın kuruluna bildirmelidir. Editoryal süreçte şeffaflık, güven tesis etmek ve olası soru işaretlerini engellemek adına elzemdir.

Hakemlerin Etik Sorumlulukları

Gizlilik ve Sorumluluk: Hakemler, değerlendirmelerine gönderdikleri çalışmaları gizli bir emanet olarak görmeli ve üçüncü taraflarla kesinlikle paylaşmamalıdır. Bu kapsamda, hakemlerin makale metnini veya bölümlerini yasal olarak izin verilmeyen herhangi bir yapay zekâ aracına yüklemesi yasaktır, çünkü bu durum çalışmanın gizliliğini ihlal eder. ICMJE’ye göre hakemlere, yapay zekâ kullanımıyla ilgili talimatlar verilmelidir ve hakemler değerlendirdikleri çalışmayı kamuya açık platformlarda tartışmamalıdır. Hakem, kendine gönderilen dosyaları sadece değerlendirme amacıyla kullanmalı ve inceleme bitiminde imha etmelidir – bu, yapay zekâ platformlarına yüklememeyi de kapsar.
Yapay Zekâ Kullanımının Beyanı: Bir hakem, raporunu yazarken dil ve üslup düzeltmesi yapmak veya kendi değerlendirmesini daha iyi ifade etmek amacıyla sınırlı biçimde bir yapay zekâ aracı kullanabilir; ancak böyle bir durumda editörü haberdar etmelidir. Özellikle, yapay zekâ bir paragrafın taslağını oluşturduysa ya da öneriler sunduysa, hakem bu metni kendi uzmanlığıyla gözden geçirmeli ve raporuna eklemeden önce doğruluğunu onaylamalıdır. Hakemlerin yapay zekâyı kullanımı, değerlendirme sürecinde yardımcı bir araç düzeyinde kalmalı; hiçbir durumda hakemin yerine karar veren veya rapor yazan bir aktör haline gelmemelidir.
İçerik Doğrulama ve Sorumluluk: Hakemler, kendi raporlarında yer verdikleri tüm içerik ve önerilerin doğruluğundan sorumludur – buna yapay zekâ araçlarının sağladığı bilgiler de dahildir. Eğer bir hakem, bir yapay zekâ aracından literatür özeti, teknik bilgi veya kaynak önerisi aldıysa, bunların geçerliliğini ve doğruluğunu bizzat teyit etmelidir. Hakem raporunda yer alan her tespit ve öneri, hakemin bilimsel birikimine dayanmalı; yapay zekâ sadece bir araç olarak kullanıldıysa dahi, nihai değerlendirme ve yorum hakemin kendi değerlendirmesidir. Unutulmamalıdır ki, hakemler yapay zekânın ürettiği içerik ve atıfların olası hatalarından veya yanlılıklarından da sorumlu olacaktır.
Tarafsızlık ve Özen: Yapay zekâ araçlarının olası önyargıları veya limitleri olabileceğinden, hakemler değerlendirmelerinde yapay zekânın etkisine karşı tetikte olmalıdır. Örneğin, yapay zekânın gözden kaçırdığı eleştiriler veya abarttığı noktalar olabilir. Hakemler, öznel uzmanlıklarını ön planda tutarak adil ve tarafsız bir değerlendirme yapmalı, yapay zekânın önerilerini yardımcı bir perspektif olarak görmelidir. Nihai rapor, hakemin kendi bilimsel değerlendirmesini yansıtmalı ve gerektiğinde yapay zekâdan gelen içeriği eleştirel bir süzgeçten geçirerek şekillenmelidir.